H.A.O. Sandtmann 1891-1940.
Dorpsfotograaf tegen wil en dank?
Fotograaf Harrie Sandtmann is al bijna mijn hele leven een man die me interesseert; iets wat ik ongetwijfeld heb meegekregen van mijn vader, Luciën Bressers sr. (1917-1991).
Sandtmann was getrouwd met Wilhelmina (Mina, Mien) Peerenboom, een zus van mijn oma en dus was hij een oom van mijn vader.
Vreemd genoeg hebben we niet erg veel gegevens over hem in onze collectie. Wel veel familiefoto’s. o.a. foto’s die Mien verstuurde naar haar zus Gien en haar man Martien van den Elzen in Vught in de perioden dat ze in Arnhem en in Zandvoort woonden. Gelukkig had ze de gewoonte om op de achterzijde van deze foto's vele verhalen te schrijven over het wel en wee van het gezin.

Geboren in Amsterdam en verhuisd naar Arnhem.
Henri August Obbe (Harrie) Sandtmann is geboren te Amsterdam op 27 april 1891 als zoon van Henri Eduard Sandtmann (1857 Amsterdam – 1930 Arnhem) en Anthonia Adriana Faassen (1850 Dordrecht – 1923 Arnhem). Harrie heeft een deel van zijn jeugd doorgebracht in het gezin van zijn oom Eduard Francis Sandtmann en zijn vrouw Antoinetta Gijsbertha van der Heijden in Amsterdam.
Zijn ouders zijn verhuisd naar Utrecht, waar zijn broertje Antoon Eduard op 20 maart 1896 is geboren; hij is maar twee en een halve maand oud geworden.
In 1909 is Harrie anderhalve maand naar Utrecht geweest en daarna weer teruggekeerd naar zijn oom en tante in Amsterdam. Later is hij, evenals zijn ouders, verhuisd naar Arnhem.

 Ansichtkaart uit Utrecht, uitgegeven door H.E. Sandtmann,
de vader van de H.A.O. Sandtmann. 

Fotograaf op het Vluchtoord voor Belgen.
De eerste keer dat we de naam van Sandtmann tegenkomen in Uden is in het brievenboek van het vluchtoord voor Belgen tijdens de eerste Wereldoorlog, kort na de opening in februari 1915. Sandtmann dient het verzoek in tot toestemming voor het oprichten van een fotoatelier op het vluchtoord. Kort daarna is hij daar gestart.

Twee stukken uit de eerste briefwisseling van H.A.O. Sandtmann vanuit Arnhem
met Regeringscommissaris J.P.A. Wilhelm van Vuchtoord Uden.

Stempel uit 1915 die bevestigt dat Sandtmann al een atelier op het vluchtoord had terwijl hij in Arnhem woonde.

Advertentie in de Udensche Courant van 10 mei 1916.
De inhoud van zijn verloren portefeuille doet vermoeden dat hij in het vluchtoord
een goed belegde boterham verdiende.

Harrie Sandtmann in de deuropening van zijn “Photografisch atelier”
op het Vluchtoord voor Belgen. In het midden meester Lamers.

Dit is de stempel die die Sandtmann meestal gebruikte op het vluchtoord. 

We vermoeden dat er in België nog veel foto’s van hem circuleren die wij hier in Uden niet kennen.
Uieraard zijn wij hier zeer in geïnteresseerd!!
Heeft u foto’s van H.A.O. Sandtmann? Neem dan contact met ons op!!

Verkering en huwelijk.
Waar en wanneer Harrie zijn latere vrouw Mina Peerenboom heeft leren kennen is ons niet bekend. Het is echter hoogstwaarschijnlijk dat zijn activiteiten op het vluchtoord aan de basis staan van hun relatie.
Wilhelmina (Mina, Mien) Peerenboom is geboren op de Molenheide te Uden op 30 oktober 1895. Zij was een van de veertien kinderen van Arnoldus - Nölleke de smid - Peerenboom (1855 Uden – 1931 Uden) en Wilhelmina Marcellis (1864 Uden – 1900 Uden).
Dit vermoeden wordt versterkt door het feit dat Martina Peerenboom, een nicht van Mina, en haar man Arnoldus Jansen de uitbaters waren van de zogenaamde Hollandsche winkel op het vluchtoord.

 Martina Jansen-Peerenboom bij de deuropening van haar "Hollandsche winkel" op het vluchtoord.
Rechts haar nichtje Mina; of ze werkte in de winkel of alleen op bezoek kwam, weten we niet.
Als dit één van de eerste foto's van Harrie Sandtmann van zijn toekomstige echtgenote is,
dan lijkt het niet op liefde op het eerste gezicht van haar kant.

Op 17 mei van dat jaar zijn ze gehuwd in Arnhem.
Sandtmann verbleef in die periode veel in het Vluchtoord Uden.
Op 6 november 1916 hebben ze zich ingeschreven in het Bevolkingsregister van Uden.

Trouwfoto van Harrie Sandtmann en Mina Peerenboom in Arnhem op 17 mei 1916.

Eerste huis in Uden.
Vanuit het Vluchtoord hebben ze zich in Uden gevestigd op de Oude Kerk. Dit was schuin tegenover de ijzerhandel van Jan van Sleeuwen; nu is dat het Piusplein.

V.l.n.r. Martien van den Elzen en zijn vrouw Gien Peerenboom.
Rechts Mina Peerenboom en Harrie Sandtmann,
voor hun huis op de Oude Kerk.

Pleegkind.
Zelf hebben Harrie en Mina nooit kinderen gekregen. Wel hebben ze een pleegkind: Maria Pasker. Zij is geboren te Utrecht op 6 juni 1918. Vanuit Amersfoort is zij op 27 juli al opgenomen in het gezinnetje van Harrie en Mina. Oudere Udenaren kennen Maria Pasker onder de naam Jettie Sandtmann. Zij was een buitenechtelijke dochter van soldaat Pasker en “Drieka van Dientjes” van Achters Loo. Drieka was een dochter van Johannes Gerardus van den Elzen en Ardina Verkuijlen. Soldaat Pasker was ingekwartierd bij Driek Bos, eveneens op Achters Loo. Jettie is later geëmigreerd naar Amerika. (Bron: De huizen en bewoners van Achters Loo, Adriaan Sanders 1993.)

Mina Sandtmann-Peerenboom met haar pleegkind Jettie in 1918.

Zandvoort.
Harrie was op dat moment nog geen echte dorpsfotograaf en zocht toch weer het onbekende op. Op 5 augustus 1919 vertrokken ze gedrieën naar Zandvoort. Op een foto met poststempel 20 mei 1922 schrijft Mina aan haar zus Gien “… een mooi huis hebben we nu. Wij zijn pas verhuisd, het gaat ons nog al goed. … “.

Het mooie huis Zuiderstraat 15 te Zandvoort dat de familie Sandtmann in het voorjaar van 1922 heeft betrokken.

Stempel uit de periode in Zandvoort.

De voorspoed bleek echter slechts van tijdelijke aard, want in maart 1925 brandde de imposante Zandvoortse winkelpassage af, waarin ook het fotoatelier van Harrie Sandtmann was gevestigd.

De winkelpassage in Zandvoort na de brand in maart 1925.
Harrie Sandtmann had hier zijn fotoatelier.

Mogelijk is dit een levensbepalend feit geweest voor Harrie en Mina. Zouden ze immers anders nog ooit teruggekeerd zijn naar Uden?
Vanuit Zandvoort zijn ze daarna vertrokken naar zijn vader in Arnhem. Moeder was in 1923 overleden.

In juni 1922 zijn de ouders van Harrie Sandtmann 35 jaar getrouwd.
Harrie en zijn vrouw Mina gaan op bezoek in Arnhem.

Terug naar Uden.
Op 27 juli 1926 vestigden ze zich opnieuw in Uden. Ze huurden een klein gedeelte van het huis van Hannes “de Pruis” van der Heijden in de Kerkstraat A227, waar nu Italiaans restaurant “Bella Italia” gevestigd is op nummer 39.

Het gezin van Hannes van der Heijden voor hun winkelwoonhuis in de Kerkstraat.
Het bordje rechts onder het raam geeft aan waar Sandtmann zijn atelier had.

Daarna hebben ze nog korte tijd gewoond op de Hoevenseweg (nu Heinsbergenstraat) en in de Marktstraat A117 waar nu de Hema is op nummer 22.

Mina Sandtmann-Peerenboom in de deuropening van hun winkel in de Marktstraat.

Uiteindelijk hebben ze zich definitief gevestigd in de Kerkstraat A246 (nu nummer 23), naast koster Verhoeven en tegenover lunchroom Scheepens.

Jettie, Harrie en Mina Sandtmann voor hun winkel in de Kerkstraat.

Harrie Sandtmann op zijn motor.
Het zal in de Mobilisatie van 1939-1940 zijn geweest, want er staat een militair naast Mina.

Dorpsfotograaf.
In de laatste vijftien jaren van zijn veel te korte leven is hij gewild of ongewild uitgegroeid tot een van de meest belangrijke dorpsfotografen van Uden uit die periode. Hij heeft vele foto’s gemaakt van de straatbeelden van Uden. Een klein aantal hiervan is als ansichtkaart op de markt gebracht. Van veel foto’s heeft hij een beperkt aantal afdrukken gemaakt om deze zelf te verkopen. Dit houdt in dat we bijna nooit kunnen zeggen dat iemand een exclusieve foto van Sandtmann heeft!
Wat misschien nog belangrijker is, zijn de foto’s die hij gemaakt heeft bij allerlei gebeurtenissen in Uden.
We kennen foto’s van hem van priesterfeesten, processies en andere katholieke feesten.
Er werden toen nog geen huwelijksreportages gemaakt. Wel werden er groepsfoto’s gemaakt van de familie van een bruidspaar, van de buurtgenoten en van de jeugd uit de buurt; de zogenaamde jongensvisite en de meidenvisite. Hetzelfde gold voor vijfentwintigjarige of vijftigjarige bruiloften.
Ook kennen we foto’s van branden en ongelukken in Uden.
Kortom: Harrie Sandtmann was een echte dorpsfotograaf in het geboortedorp van zijn vrouw geworden!

Een tramongeluk op de Nistelrodeseweg in 1929, gefotografeerd door Harrie Sandtmann. 

Stempels van de dorpsfotograaf H.A.O. Sandtmann te Uden.

Na een ziekbed van enkele weken is Harrie Sandtmann
op negenenveertig jarige leeftijd overleden
te Uden op 13 november 1940.

Zijn weduwe gaat verder.
In maart 1946 is zijn weduwe Mina hertrouwd met Harrie van Venrooy en hebben ze het fotoatelier voortgezet. Mijn vader, die van 1938 tot 1952 hun buurman was, heeft in die tijd vaak meegeholpen in de donkere kamer met het ontwikkelen en afdrukken van foto’s. Mina is uiteindelijk overleden in Huize Sint-Jan op 30 maart 1976.

Tot slot een oproep!
Harrie Sandtmann heeft in de ruim twintig jaren dat hij in Uden actief was als dorpsfotograaf vele honderden, waarschijnlijk zelfs duizenden, foto's gemaakt van allerlei belangrijke en minder belangrijke gebeurtenissen in en rond Uden.
Overigens was er in dezelfde periode nog een tweede dorpsfotograaf in Uden actief,
te weten A.L. Scheepens, die aanvankelijk in de Kerkstraat en later in de Marktstraat woonde.
Van hem zijn vooral studio opnames bekend.
Heeft u foto's van Sandtmann en/of Scheepens?
Laat het ons weten!
WE WILLEN ZE GRAAG SCANNEN EN ZODOENDE BEWAREN VOOR ONS NAGESLACHT! 

Klik hier om terug te gaan naar de rubriek Uitgelicht.