De Het Rijke Roomsche Leven in Uden.
De ouderen onder ons weten nog wat hiermee bedoeld wordt. Tot ruim na 1950 was 99% van de Udenaren Rooms Katholiek. Veel gezinnen waren geabonneerd op de Katholieke Illustratie, een tijdschrift dat naast wereld-, landelijk- en regionaal nieuws, veel aandacht besteedde aan de Rooms Katholieke kerk. Kinderen lazen elke week de OKKI: onze kleine katholieke illustratie!
Uden behoorde tot de negentiende eeuw niet tot de Republiek der Nederlanden, maar tot het Land van Ravenstein. Het grensmonumentje bij Mariaheide is tekenend hiervoor.
Omdat ons archief voornamelijk gericht is op gegevens uit de 19e en 20e eeuw beperken we ons op deze website voornamelijk tot gegevens uit deze periode.
Toch gaan we eerst even een stuk verder terug in de geschiedenis als het gaat over het Rijke Roomsche Leven in Uden.

Onze Lieve Vrouw ter Linde - Mariaverering.
Al sinds de 13e eeuw wordt Onze Lieve Vrouw ter Linde in Uden vereerd; de vroegere Mariakapel dateert uit 1272. De oorsprong van deze Mariaverering ligt in een houten Mariabeeldje dat in een lindeboom gevonden werd en waar wonderbaarlijke gebedsverhoringen aan toegekend werden. In de hoogtijdagen werden er vele bedevaarten naar Uden georganiseerd.
Vanaf medio 17e eeuw viel deze verering onder de verantwoordelijkheid van de Kruisheren die zich toen definitief in Uden vestigden, zoals hieronder is beschreven.

Devotieprentjes van Onze Lieve Vrouw ter Linde uit de 1e helft van de 18e eeuw en laat 19e eeuw.

Interieur van de Mariakapel begin 20e eeuw..

Grenskerken.
Dit verschijnsel deed zich voor medio 17e eeuw.
Omdat Uden tot het Land van Ravenstein behoorde en een aantal aangrenzende dorpen tot de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, waar het katholieke geloof streng verboden was, moesten de katholieken uit die dorpen uitwijken naar het “buitenlandse” Uden. Zodoende ontstonden er in Uden vier grenskerken waar de katholieken uit Veghel, Sint-Oedenrode, Schijndel, Dinther, Heeswijk, Koolwijk, Vorstenbosch, Nistelrode en Heesch hun geloof konden uitoefenen.

Het monumentje bij Mariaheide, op de grens van Uden en Veghel.

De paters en broeders der Eerwaarde Kruisheren.
Om dezelfde reden kwamen in 1638 de Kruisheren naar Uden, met de bedoeling om later weer terug te keren naar Den Bosch. Dit bleek al snel geen optie te zijn en in 1653 betrokken ze hun nieuwe klooster aan de Vorstenburg, nu is dit het Birgittinessenklooster.
In 1702 betrokken de Kruisheren hun nieuw gebouwde klooster naast de de Mariakapel aan het huidige Lieve Vrouwenplein.
Onder het bewind van de Fransen, vanaf 1794, en later onder Koning Willem I werd het katholieke geloof ook in deze streken in de ban gedaan. Pas in 1840, onder de nieuwe Koning Willem II, veranderde de situatie, maar de diverse kloosterorden waren inmiddels nagenoeg uitgestorven. Het was uitgerekend een Udenaar, Henricus van de Wijmelenberg (1800-1881) die de Kruisheren weer een toekomst gaf.
In 1904 werd het uit 1702 daterende complex gesloopt en vervangen door de huidige gebouwen. In het begin van deze eeuw is het geheel verkocht. Het klooster is omgebouwd tot een modern appartementencomplex, waar ook nog enkele Kruisheren wonen en de kapel is ondergebracht in een stichting en omgebouwd tot een unieke historische locatie voor respectvolle, inhoudsvolle en stijlvolle bijeenkomsten, zoals ze op hun website melden.
De Kruisheren hebben op allerlei gebied heel veel betekend voor Uden en de Udenaren.
Op de Latijnsche school en op het College van het Heilig Kruis zijn vele honderden jongens opgeleid om daarna al dan niet als geestelijke door het leven te gaan.

Voorstelling van het Kruisherencomplex anno 1855.

Foto uit ongeveer 1900, net voor de sloop van het oude complex.

Foto uit 1905, het spiksplinternieuwe Kruisherenklooster en kapel.

De zusters Birgittinessen.
In 1710, nadat de Kruisheren hun nieuwe klooster in Uden hadden betrokken, kochten de slotzusters van Coudewater (Mariënwater) bij Rosmalen, de Orde van de Allerheiligste Zaligmaker dit klooster. Het klooster werd omgedoopt tot abdij Maria Refugie. In later tijden is het complex verder uitgebouwd en is er een muur om de kloostertuin aangebracht.
Mede door de inzet van burgemeester G. Schampers is sinds 1974 een groot gedeelte van het complex in gebruik genomen door het Museum voor Religieuze Kunst.
Anno 21e eeuw is het aantal slotzusters geminimaliseerd tot een aantal ver onder de tien.
Omdat er in Uden diverse kloosterorden waren, hebben deze zusters in de volksmond de naam aauw nonne gekregen. Dit zijn immers de zuster die het langst in Uden wonen!

Birgittinessenklooster aan de Veghelsedijk, ongeveer 1950.

De zusters van de Heilige Carolus Borromeüs van Huize Sint-Jan.
Deze zusters kwamen in 1877 vanuit het Duitse Trier naar Uden om er in de huidige Kerkstraat hun gasthuis te stichten. De hielden zich aanvankelijk bezig met de verzorging van ouderen en de verpleging. In 1905 wordt er een nieuw gebouw met ziekenhuis met operatiekamer geopend en in 1913 maakt de bewaarschool  plaats voor het Sint-Agneshuis, voor de opvang van wees- en voogdijkinderen.
De zorg is al tientallen jaren in andere handen en sinds najaar 2016 zijn er geen zusters van deze orde meer in Uden woonachtig.
Omdat er in Uden diverse kloosterorden waren, hebben deze zusters in de volksmond de naam Duitse nonne gekregen. De eerste generatie nonnen was immers van Duitse afkomst!

Het klooster en gasthuis omstreeks 1900.

Huize Sint-Jan zoals het van 1932 tot 1990 was.

De zusters Ursulinen.
De zusters Ursulinen vestigden zich in 1845 in een nieuw gebouwd klooster aan de Boekelsedijk te Uden. Zij voerden een pensionaat voor meisjes van de welgestelde buiten dorpse burgerij die opgeleid werden tot juffrouw. Om de toekomstige juffrouwen ook in de praktijk les te kunnen laten geven, waren er enkele klassen met meisjes uit de omliggende buurtschappen, zoals de Maasstraat en de Molenheide en het kerkdorp Volkel. Mijn oma, Martina Peerenboom, was een van die meisjes.
De voertaal was Frans, zoals blijkt uit de teksten op een serie ansichtkaarten.

De speelplaats voor de meisjes van het Ursulinenpensionaat.

De Congregatie van het Goddelijk Woord van het Missiehuis.
Na het vertrek van de zusters Ursulinen werd dit complex direct overgenomen door deze congregatie die zich vooral toelegde op de opleiding van toekomstige paters en broeders die in de missielanden moesten gaan werken.
De Tweede Wereldoorlog leidde een abrupt einde in van dit heel welwarende klooster. Eerst werd het complex grotendeels gevorderd door de Duitse bezetter en op 5 september 1944 hebben ze het in brand gestoken. Tot in 1950 waren er nog plannen tot herbouw, maar uiteindelijk is er gekozen voor Deurne.

Het Missiehuis aan de Volkelseweg, gezien vanaf het Retraitehuis.

De Congregatie van de missiezusters Dienaressen van de Heilige Geest van het Retraitehuis.
Dit is de vrouwelijke evenknie van die van de paters en broeders van het Missiehuis en kent dezelfde stichter: Arnoldus Jansen.
In 1911, kort na de start van het Missiehuis, werd duidelijk dat er behoefte was aan vrouwelijke ondersteuning. Er werd grond aangekocht aan de andere kant van de Volkelseweg om er een nieuw klooster te bouwen. Vanuit het Noviciaat zijn veel meisjes klaargestoomd voor het zware werk in de verschillende missiegebieden. In Uden kennen we dit klooster als het Retraitehuis, een naam die het te danken heeft aan de vele retraites van jonge vrouwen die er sinds 1913 zijn verzorgd.
Inmiddels is het Retraitehuis omgebouwd tot een verzorgingstehuis. Het ernaast gebouwde Arnoldusklooster doet dienst als rusthuis voor oudere religieuzen van diverse orden.
Omdat er in Uden diverse kloosterorden waren, hebben deze zusters in de volksmond de naam blaauw nonne gekregen. Hun eerste tenue was voornamelijk blauw!

De eerste gevel van het Retraitehuis,
binnen enkele decennia volgden er verschillende uitbreidingen.

De Franciscanessen in Uden en in Volkel.
Deze zusters hebben in 1909 het meisjesonderwijs overgenomen van de zusters Ursulinen en hebben zich gedurende tientallen jaren ingezet voor het meisjes- en kleuteronderwijs in onze gemeente.
Omdat er in Uden diverse kloosterorden waren, hebben deze zusters in de volksmond de naam Veghelse zusters gekregen. De Franciscanessen in deze regio vinden hun oorsprong in Veghel!

Het klooster in de Kapelstraat met uiterst rechts de gevel van de bewaarschool.

Udense religieuzen en geestelijken.
Door de jaren heen hebben we mede dankzij onze samenwerking met Jo Geurts en Grada Versteegde een uitgebreid overzicht kunnen samenstellen met informatie over de Udense en Volkelse geestelijken en religieuzen tijdens de 19e en 20e eeuw.
In zeven albums zijn ruim 650 Udenaren en Volkenaren vermeld met hun persoonlijke gegevens, foto’s en prentjes. Daarnaast hebben we veel gegevens digitaal beschikbaar.
Slechts sporadisch vinden we nog een nieuwe naam ter aanvulling hiervan!
Heb je vragen hierover, neem dan contact met ons op via het contactformulier elders op deze website.
We zijn altijd geïnteresseerd in meer informatie!

De familie Van Dijk - Bardoel van Loo kende maar liefst 7 kinderen die ingetreden zijn in het klooster.

Udense bisschoppen en hun wapens.
In Sprokkelingen, het kwartaalblad van de HKKU, heb ik hierover een artikel gepubliceerd.

Klik hier om het artikel te lezen of te downloaden.

Klik hier om terug te gaan naar de rubriek Uitgelicht.