Vluchtoord Uden.
Tijdens  de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) was Nederland neutraal. Ongewild werd België echter wél in deze oorlog betrokken, met als gevolg dat er in het najaar van 1914, na de val van Antwerpen,  ruim één miljoen Belgen vluchtten naar Nederland. Gelukkig konden ruim 90 % van deze vluchtelingen enkele maanden later terugkeren naar huis, zodat er begin 1915 nog ruim 100.000 Belgen in Nederland verbleven.
Het overgrote deel kon zichzelf bedruipen, maar voor enkele tienduizenden moest vanuit de overheid een oplossing gevonden worden. Er werd besloten tot het oprichten van vluchtelingenkampen in Ede, Nunspeet en Uden. Daarnaast waren er interneringskampen voor militairen en particuliere initiatieven zoals o.a. in Gouda.
Medio februari 1915, amper twee maanden later, arriveerden de eerste vluchtelingen in het Vluchtoord Uden en het aantal bewoners groeide snel. In het vierde kwartaal van 1917 kende het Vluchtoord Uden het hoogste aantal bewoners, ruim 7.500!! Vluchtoord Uden had op dat moment ruim meer bewoners dan de gemeente Uden!!

Volgens onze analyse van het Bevolkingsregister van de gemeente Uden zijn er in totaal 11.631 Belgen, 3.381 Nederlanders en 292 personen met andere nationaliteiten geregistreerd.

Opvallend is het aantal kinderen dat geboren wordt uit ongehuwde moeders.
In eerste instantie kan dit een bepaalde indruk geven van de levensopvattingen in het vluchtoord.
In de praktijk blijkt dat dit verschijnsel veroorzaakt wordt door het te lang uitblijven van de officiële papieren uit België die noodzakelijk zijn voor het het huwelijk van de ouders. Het overgrote merendeel van de kinderen wordt dan ook gewoon korte tijd later bij het huwelijk van de ouders gewettigd door de natuurlijke vader.

Beeld van de inschrijving voor het Bevolkingsregister.
Dat er fouten zijn gemaakt, lijkt begrijpelijk.

Klik hier voor de door ons gemaakte statistische gegevens van de bevolking van het Vluchtoord Uden.
Inmiddels is duidelijk dat de registratie destijds zeker niet waterdicht was.

Gelukkig is er heel veel informatie bewaard gebleven over deze bijzondere periode in de geschiedenis van de gemeente Uden, vooral door het archief van de Regeringscommissaris voor Belgische Vluchtelingen in Zeeland en Noord-Brabant, J.P.A. Wilhelm, dat is ondergebracht bij het BHIC te Den Bosch.

Plattegrond van het Vluchtoord Uden, na de uitbreiding met het villapark,
links aan de overkant van de weg naar Zeeland.

Het onderwijspersoneel van de lagere scholen.

Zelfs de oudste bewoonster, Sophie Willems van 94 jaar, werd ingezet bij het aardappels schillen.



Door te werken in een van de vele ateliers konden de bewoners punten verdienen,
waarvoor ze in de puntenwinkel van alles konden kopen.
Het Uden-archief heeft o.a. een serie originele punten in haar collectie
die oorspronkelijk afkomstig is van Martinus Nijhoff uit 's-Gravenhage,
in 1920 uitgever van het boek
België in Nederland 1914-1919 De vluchtoorden in Hontenisse en Uden
door R.W.R. Verdeyen.

 Naast het werk was er voldoende ruimte voor ontspanning in de vorm van sport en cultuur.
Dit is een foto van een wedstrijd van beroepswielrenners op 16 juni 1918.

Na het ondertekenen van de wapenstilstand op 11 november 1918 in Frankrijk,
konden de Belgen eindelijk terug naar huis.

Na het vertrek van de laatste bewoners op 11 juli 1920 volgt de afbraak.

De Stichting Het Uden-archief van Bressers beschikt over vier albums met ansichtkaarten, foto’s en documentatiemateriaal over Vluchtoord Uden.
We hebben o.a. alle 50 ansichtkaarten; een conclusie die we durven te trekken uit het feit dat we al tientallen jaren geen onbekende kaarten meer hebben aangetroffen.

Ansichtkaart van de ingang van het Vluchtoord Uden.

Naast de ansichtkaarten zijn er een klein aantal fantasiekaarten bekend; het is waarschijnlijk dat we die niet allemaal hebben.

Fantasiekaart Groeten uit het Vluchtoord Uden.

De Belgische vluchtelingen verstuurden vele tienduizenden ansichtkaarten, foto's en briefkaarten naar hun familie en kennissen. Andersom ontvingen zij ook veel post van het thuisfront.

Advertentie in de Udensche Courant van 18 december 1915.

Verder hebben we tientallen originele foto’s en reproducties van het vluchtoord, waarvan de meeste gemaakt zijn door fotograaf H.A.O. Sandtmann. Uiteraard zijn aanvullingen altijd welkom!

Fotograaf Harrie Sandtmaan de latere dorpsfotograaf van Uden, had een fotoatelier op het vluchtoord.
In mei 1916 was hij zijn goed gevulde portefeuille verloren, zo meldde hij in de Udensche Courant.

Onze collectie bidprentjes van Belgen die in het Vluchtoord Uden zijn geboren is inmiddels gegroeid tot een kleine 250 stuks. Daarnaast hebben we enkele bidprentjes van Belgen die tijdens hun verblijf in Uden zijn overleden.
Uiteraard zijn aanvullingen altijd welkom!

Een van de weinige bidprentjes die we hebben van een Belgische vrouw
die tijdens haar verblijf in het Vluchtoord Uden is overleden.

 Josephina Moerkens, geboren in het Vluchtoord Uden.
Niets vermoedend kocht ik enkele jaren geleden op een internetveiling in België een bidprentje van Josephina Moerkens, geboren te Uden op 2 december 1915 en overleden op 6 december 1942 te Eindhoven. De toegevoegde tekst “bij den algemeenen rampspoed” maakte me nieuwsgierig.
Op internet vond ik dat op die bewuste dag 138 burgerslachtoffers zijn gevallen bij de bombardementen op de Philipsfabrieken.
Verder onderzoek door Toon Verbakel bevestigde ons vermoeden: we hadden te maken met een tot dan toe onbekend in Uden geboren oorlogsslachtoffer.
Josephina Mermans is geboren op 2 december 1915 op het Vluchtoord voor Belgen als natuurlijke dochter van de achttienjarige Carolina Josephina Mermans, geboren in Merxem (België). Ze is gewettigd bij het huwelijk van haar moeder te Uden op 23 augustus 1918 met de in Zundert wonende Cornelis Moerkens.
In 1942 woonde Josephina Moerkens in Eindhoven op het adres Melkweg 35.
(Met dank aan A. Verbakel.)

Jos de Maegd, kunstenaar geboren in het Vluchtoord.
Nog een internetaankoop die om uitleg vraagt. Dit keer is het een kaartje van Jos de Maegd, Vlaams kunstschilder, geboren te Uden, uit de serie “Ken Uw Volk” van de Chromodienst de Beukelaar uit Antwerpen.
Het gezin De Maegd-Reijnvoet.
Joseph Albert Anna Marie (Jos) de Maegd werd geboren te Uden in de Stationstraat op 14 april 1917 en overleed te Brussel op 30 januari 1992. Hij was een zoon van de onderwijzer Charles Louis Francois de Maegd, geboren te Gent op 7 februari 1885 en Leonie Marie Francoise Reijnvoet, geboren te Gent op 18 december 1883. Het jonge gezinnetje had al twee kinderen, Roger en Mariette, voordat ze door oorlogsdreigingen vanuit Gent naar Uden vertrokken. Voordat ze in het Vluchtoord gingen wonen, verbleven ze vanaf 21 februari 1916 tijdelijk op het adres Stationstraat St 24. Op 22 september 1918 werd zijn jongere broertje Leon Marie Antoine geboren in het Vluchtoord.

Twee schilderijen van Jos de Maegd,
een in Vluchtoord Uden geboren Vlaamse kunstschilder.

Zo hebben er ongetwijfeld nog een aantal bijzondere personen op het Vluchtoord Uden gewoond.

Naast drie albums met foto's, briefkaarten en ander documentatiemateriaal hebben we heel veel interessante digitale gegevens in onze collectie.
Uiteraard beschikken we over de Burgerlijke Stand (wie zijn er geboren, gehuwd, overleden in het Vluchtoord Uden) en het Bevolkingsregister (wie hebben er gewoond in het vluchtoord?).
Overigens blijkt uit het Bevolkingsregister dat twintig procent van de inwoners van het vluchtoord geen Belgische achtergrond heeft.

Klik hier voor het Bevolkingsregister van het Vluchtoord Uden  met geboorteplaats en laatste woonplaats van de Belgische bewoners voor aankomst.
Klik hier voor de gegevens uit het Bevolkingsregister met herkomst per provincie.
Klik hier voor de gegevens uit het Bevolkingsregister met herkomst per gemeente.
Klik hier voor de uitgebreide statistische gegevens uit het Bevolkingsregister. 
Klik hier om de bevolkingskaarten op de site van het BHIC in te kijken.
Extra gegevens zijn op te vragen via het contactformulier.

Interessant zijn de verhalen en boeken die tijdens of kort na het bestaan van het Vluchtoord Uden zijn vastgelegd.
Klik hier om het verslag van de bezoeken van de Udense redacteur Erica aan het Vluchtoord Uden te downloaden.
Klik hier om het boekje De wonderen van de Udensche hei van Kruisheer Herman Linnebank te downloaden.

Via de website van de Stichting Uden in Geschriften kun je nog drie andere boeken over Vluchtoord Uden downloaden.
Klik hier om het boek België in Nederland 1914-1919 van R.W.R. Verdeijen te downloaden.
Klik hier om het boekje Schetsen uit het Vluchtoord Uden van Louis Brounts te downloaden.
Klik hier om een zangboekje met liederen te downloaden.

Herdenking 100 Jaar Vluchtoord Uden 1914-1918.
Het Vluchtoord Uden voor Belgische vluchtelingen tijdens de Groote Oorlog (Eerste Wereldoorlog 1914-1918) is in de afgelopen en komende jaren een van de belangrijkste onderwerpen voor onze stichting.
Hoogtepunten tot op heden zijn de organisatie van een tentoonstelling,  de realisatie van een herdenkingsmonument en de uitgifte van een boek geweest.

De tentoonstelling is door de Documentatiegroep 100 Jaar Vluchtoord Uden van de Heemkundekring Uden i.s.m. onze stichting begin 2015 is gerealiseerd. We verwachtten tussen de 500 en 1.000 bezoekers, maar uiteindelijk stond de teller pas ver over de 2.000 bezoekers stil!
Vooral de contacten met nazaten van Belgen die hier tijdelijk hebben gewoond, zijn interessant geweest en regelmatig ontvangen we hierdoor nog nieuwe aanwinsten voor onze collectie.
Inmiddels hebben delen van de Udense tentoonstelling al in diverse Nederlandse en Belgische plaatsen onderdeel uitgemaakt van andere tentoonstellingen, waarbij vooral de schaalmodellen gediend hebben als blikvangers.

Impressie van de tentoonstelling in 2015, 
schaalmodel van het ziekenhuis en een origineel bedje van de kinderafdeling.

Het herdenkingsmonument is tot stand gekomen door een aparte stichting in het leven te roepen. Onze stichting heeft een aantal foto's voor de panelen aangeleverd.

De voorzijde van het herdenkingsmonument voor Vluchtoord Uden.
Het is een facade van de kerk in het vluchtoord en is op bijna dezelfde plek gebouwd.

Het boek Van heidegrond tot Vluchtoord Uden, geschreven door Henk Hellegers en uitgegeven door de Stichting Uden in Geschriften, is begin 2015 op de markt gebracht..
Onze stichting heeft veel tijd gestoken in het bronnenonderzoek en het beeldmateriaal.

Omslag van het eerste boek.

In november 2018  verscheen bij de  Stichting Uden in GeschriftenVan Vluchtoord Uden terug naar een eenzame kale heide, het tweede boek van dezelfde auteur over Vluchtoord Uden.
Opnieuw heeft onze stichting veel tijd gestoken in het bronnenonderzoek en het beeldmateriaal.

Omslag van het tweede boek.

Klik hier om boeken te bestellen via de website van de Stichting Uden in Geschriften.

In Sprokkelingen, het kwartaalblad van de Heemkundekring Uden, is in maart 2015 uitgebreid geschreven over de activiteiten m.b.t. de herdenking van het Vluchtoord Uden.
Klik hier om deze artikelen te downloaden.

Vlucht 14-18 - Een wandeltocht van Turnhout naar Uden en andersom.
Dat de herdenking aan de Eerste Wereldoorlog en aan Vluchtoord Uden levendig blijft, blijkt uit het feit dat er in 2023 op initiatief van Team Kempen uit de regio Turnhout de wandeltocht Vlucht 14-18 van Turnhout naar Uden en van Uden naar Turnhout wordt georganiseerd.
Voor het Nederlandse deel van de organisatie is de Stichting Maashorst Events aangehaakt.
Onze stichting ondersteunt deze activiteit met historische informatie en beeldmateriaal.

Klik hier om terug te gaan naar de rubriek Uitgelicht.